دریای کاسپی: نشست‌هایی به مناسبت روز ملی دریای کاسپی

«دریای کاسپی» را با مهر، به شما تقدیم کردیم.

مرداد 1401

در ســال 1382 پنج کشــور ساحــلی ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان که موهـبت این دریاچــه را دارند، کنوانســیون منطقـه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر مــوســوم به «کنوانســیون تهـــران» را امضــا کــردند و پیـــرو آن متعهـــد شـدند تا جهـــت حفاظت و نجــات اکــوسیستم منحصر به فرد آن و مدیریت اثرات مخرب آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیت‌های انسانی قدم بردارند.

گــروه ابرسین بمناسبت چنین روزی که به نام زیبای هیرکانیا یا همان «دریای کاسپی» نام گــذاری شده قصد دارد به سهم خودش، همه شما عــزیزان علاقه‌مند را مهمان کند تا از زوایــای مخــتلف فــرهنگی و طبیعــی به ایــن موضــوع نگاه کنیم و از بزرگــان بیشتر بیاموزیم.

گـفتگــوهای این رویــداد، به صــورت زنده در صفحــات اینستاگرامی ما به آدرس‌های زیر قابل پیگیری است:

chehrdadgroup@

travelwithshima@

 

 

دریاهــای شمــال و جنوب ایران را می‌توان ورودیه‌های فرهنگ‌های نو به ایران دانست که هــر کدام مـدیاها و ژانــرهای مختص به خود را آفریدند. پیرو این فرصت جغرافیایی، مــردمان ســاکن در حــاشیه‌ی دریاهــا، توانایـی‌ها و استعــدادهای بومــی خــود را با ایــن حرکت‌ها آمیختند و نتایج بدیعی در هنر ایرانی خــلق کردند که رگـه‌های آن جــنبش‌های اولیــه را مـی‌توان در هــــنر امـــــروز نیــــز پیگیری کـــرد. نقـــش دریـای کاسپی در فـرهنگ و ادبیات فارسی را چگونه می‌توان توضیح داد؟

زمانی که از فرهنگ غذایی سخن می‌گوییم، در واقع به آیین‌ها، سنت‌ها و عادات مرتبط به غذا اشاره داریم که حول محور تولید، آماده‌سازی و خوردن و سرو کردن غذا در مختصات جغرافیایی گوناگون می‌گردد. در این میان، فرهنگ غذایی حاشیه‌ی دریای کاسپی، به‌ویژه گیلان برجستگی بسیاری دارد، چنانچه شهر رشت در سال 2015 به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی، در زمره ‌ ثبت‌های فرهنگی یونسکو قرار گرفت. همه‌ی ما کمابیش لذت پای نشستن سفره‌های رنگین شمالی را چشیده‌ایم و می‌دانیم که ماهی و طبخ آن از چه اهمیت بالایی برای مردمان شمال برخـــــــوردار است. پس، تصمیم گرفتیم که یک شب از رویداد دریای کاسپی را همراه با خورشید صفری عزیز و هنرمند، به شرح روش‌های طبخ انواع ماهی و غذاهای دریایی شمال اختصاص بدهیم. اگر طرفدار غذاهای شمالی هستید و دوست دارید فوت‌وفن‌های کمرنگ‌شده‌ی آشپزی شمال را بشناسید، با ما در این شب همراه باشید و از ماهی دودی و ماهی سفید گرفته تا غورابیج و کوکوی اشپل بشنوید!

 

فوک کاسپی یا خزری Caspian Seal (Pusa caspica) تنها گونه از خانواده فوک­‌ها است که در دریای کاسپی به سر می­‌برد که امروزه با تهدید‌های زیاد تنوع زیستی مواجه است. راه اندازی مرکز بازپروری و رهاسازی فوک­‌های کاسپی در ایران، تلاش برای توانمندسازی جوامع محلی و افزایش آگاهی نسبت به این جاندار باارزش و منحصر به فرد – که جز در دریای کاسپی در هیچ جای دیگر دنیا یافت نمی­ شود- از جمله اقدامات مثبتی است که امید می­‌رود در آینده در افزایش شانس بقای این گونه، موثر باشد. در این گفتگــــو ضمــــن آشــــنایی با فــوک و ویژگی‌های زیســــتی و رفتـــــاری آن، با “مرکز حفاظت فوک خزری ایران” آشنا شده و از فعالیت‌های ارزنده این مجموعه و چالش‌های پیش‌رو در جهت حفاظت و مدیریت عوامل تهدید فوک صحبت می‌کنیم.

 

موسیقی ملی هر کشور، به‌مثابه‌ی یکی از مهمترین میراث فرهنگی ناملموس آن، بی‌شک متأثر از موسیقی نواحی آن و نغماتی است که سال‌ها و قرن‌ها در رگ و پی جامعه و فرهنگ این نواحی جاری بوده و، در یک بینامتن (intertext)، آمیزه‌ای از آواها و نواهای گوناگون را در دل خود جای داده است. ‌بینامتنیت در هنر به ارتباط بین آثار هنری اطلاق می‌شود که آگاهانه یا در ناخودآگاه اثر شکل می‌گیرد. هیچ اثر هنری در خلاء خلق نمی‌شود و همواره ارجاعاتی به دیگر آثار دارد. در شب چهارم از رویداد «دریای کاسپی»، آقای زمان خیری موزیسین و پژوهشگر موسیقـــی در روایتـــــی شنیدنــــی به شــــــرح پیوند موسیقــــی ساکنین جنوبـــی دریای کاسپی و سازهای آن و موسیقی ملی ایران، از جنبه‌ای که کمتر به آن پرداخته شده، می‌پردازد.

 

دریا برای ساحل‌نشینان، که هر پگاه و هر شامگاه به نظاره‌‌ی طلوع و غروب آن می‌نشینند روای رازهای بسیار است. آب زاینده‌ی بی‌دریغ حیات این مردمان است و موج به موج خود را به ساحل می‌زند و آنجا که دریا و ساحل یکدیگر را در آغوش می‌کشند خاستگاه هزاران قصه است. در شب پنجم از رویداد «دریای کاسپی»‍ استاد نادر زکی‌پور، شاعر، فیلمنامه‌نویس و پژوهشـــگر فـــــرهنگ گــــیلان، برای ما از افســـــانه‌ها و باورهای برخاسته از هم‌نشینی مردمان گیلان‌زمین با دریا و آب سخن می‌گویند.

 

دریای شمال ایران در طول تاریخ، از دیرباز تاکنون اسامی متعددی داشته اما آنچه که امروز بیش از همه، توسط جامعه محلی و در تقویم ملی مورد توجه واقع شده، این دو نام است: دریای خزر و دریای مازندران. در شرایط فعلی، اکثر علاقه‌مندان به حوزه تاریخ و ادبیات، با توجه به نام‌های فراوانی که در متون کهن تاریخی برای دریای کاسپی یاد شده، برای عنوان صحیح این دریاچه، سردرگم هستند و برخی نیز ریشه‌های آن را براساس جغرافیای اساطیری، تاریخ و جغرافیای تاریخی نمی‌دانند. در این گفتگــــو قــــرار است به آثـــــار باستانی بدست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی در موزه باستان‌شناسی رشت و همچنین روایات مورخین و جهانگردانی بپردازیم که به نوعی، به نام‌های دریای کاسپی اشاره داشته‌اند.

 

پیوند ناگسستنی جغرافیا با تاریخ، زبان و فرهنگ هر خطه نقش‌آفرینِ بخشِ بزرگی از میراث فرهنگی ناملموس مردمانش بوده و در آداب و رسوم، باورها و سنت‌ها و گویش و زبان آن‌ها بازتاب دارد. در این میان، آواها و ترانه‌های محلی از جایگاه ویژه‌ای برخودار است، چرا که مردمان هر سرزمین هنوز و همواره حزن و شعف خود را در نغمات می‌خوانند و می‌رقصند و برآن‌ها جامه‌ی هنر می‌پوشند. ما در شب هفتم از رویداد «دریای کاسپی» میزبان چهره‌ی نام‌آشنای آواها و نغمه‌های گیلان‌زمین، استاد ناصر وحدتی، هستیم تا با زبان شیوای خود روایتگرِ پیوند آب و دریا با ترانه‌های گیلان‌زمین باشند.