گنبد گیتی: نشست‌هایی به مناسبت روز ملی دماوند
«گنبد گیتی» را با مهر، به شما تقدیم کردیم.
تابستان 1401 گرد هم آمدیم تا به بهانه روز ملی دماوند، هر روز سخنی تازه بگوییم و به نیت شناخت عمیق‌تر این زیبای خاموش، بار جدید بربندیم تا شاید این شناخت:
– به درک دقیق‌تر از ویژگی‌های این زیستگاه بی‌تکرار
– به آشنایی بیشتر با لطافت ستودنی این پدیده در ادبیات و اسطوره و در نهایت، به حفاظت مسوولانه آن توسط دوستدارانش بینجامد.
از 1 تیر تا 13 تیر:
با حضور پر افتخار اساتید عزیزی که هریک سال‌هاست به واسطه مطالعه و پژوهش‌های علمی خود بر روی دماوند، پنجره‌ی روشنی، رو به این شناخت هستند، هر روز با شما بودیم:
عباس محمدی، نورالدین هاشمی، کامران کشیری، شیما مفید، شقایق فتحعلی‌زاده، مجید قهرودی، علیرضا نادری، امیرحسین ماحــوزی، مجید اسکندری، سـوگل مجیدی، پرویز بخــتیاری، محمدصالـــح تیمـــار، محمــود سخـــت‌باز، زهـــره نامـــدار، سعید صبــــور، ایــرج هاشــم‌زاده، باربد صفــایی، مجتبـی نورمحـمدی، سهـند عقـدایی، پرهــام بهقی، نیما ایل‌بیگی، میلاد خسروی
آن‌چه که در کوه دماوند رخ داده، از تخریب و آلوده‌سازی تا تلاش برای کاهش این آلام، جلوه‌ای است از مسائل محیط زیست سرزمین ایران و کوشش کنشگران برای کاستن از اثرات توسعه‌ی مخرب.
در این سخنرانی به موارد فوق خواهیم پرداخت.
– منطقه دماوند با مراتع و مناطق ویژه مناسب برای طبیعت‌گردی، در نزدیکی بزرگترین کلان شهر ایران قرار دارد.
– پتانسیل بالای منطقه می‌تواند باعث شود تا دماوند، پایلوتی برای فرهنگ سازی باشد.
– از نظر تنوع زیستی، ویژه محسوب می‌شود.
– و بدلیل نزدیکی به تهران، امکان دسترسی آسان به آن برای افراد سازنده و یا تخریب‌گر، میسر است.
در این سخنرانی، کلیه عواملی که برای دماوند، فرصت یا تهدید بشمار می‌آید را به تفسیر، بررسی می‌کنیم تا نقش سافاری را در حفظ یا آسیب این بستر ارزشمند، بهتر درک کنیم.
کوه‌ها از دیرباز مرکز توجه بشر بودند. خدایان بر بالای آنها سکونت داشتند، محل گوشه‌نشینی و پرستش بودند و بسیاری از رویدادهای مهم اساطیری با آنها پیوند دارند:
از کوه مرو در اساطیر هندوان تا کوه المپ نزد یونانیان باستان. حتی ساکنان بین‌النهرین که منطقه‌ای کوهستانی نیست، برای نزدیکتر شدن به خدایان‌شان زیگورات می‌ساختند که همچون کوهی دست ساز بود. اساطیر ایرانی هم با کوه و کوهستان پیوندی ناگسستنی دارند. از رشته کوه البرز که دور گیتی را گرفته، تا تیرگ البرز که ستارگان و ماه و خورشید از روزنه‌هایش عبور می‌کنند؛ از چگاد دایتی که محل عبور روان درگذشتگان است، تا کوه هوگر بلند که آب اردویسور از آن به درازای هزار مرد می‌ریزد تا کوه اوسیندام در میان دریای فراخکرد، تا دماوند کوه.
در این کارگاه به بررسی جایگاه کوه و کوهستان در اساطیر ایرانی خواهیم پرداخت.
سرزمین ایران، همواره مهد آتشفشان‌های بسیار فعال بوده و آتشفشان، یکی از پدیده‌های دائمی در زمین است که در ایجاد و تکامل پوسته زمین، نقش بنیادی دارد. هر کوه آتشفشان مانند دیگر موجودات زنده، تولد و مرگ دارد: بر اثر برخوردی مهیب، اوج می‌گیرد. روزی به فوران می‌آید. جاری می‌شود و در نهایت، هرچقدر خروشان، خاموش می‌گردد.
در این کارگاه می‌خواهیم به بررسی انواع آتشفشان‌ها، علل تشکیل آنها، نحوه شکل‌گیری کوه های البرز، جاگیری قله دماوند، پیشینه‌ی فوران و علت خاموشی این آتشفشان بیست میلیون ساله بپردازیم. همچنین به این سوال پاسخ دهیم که آیا دماوند دوباره فوران خواهد کرد یا خیر؟
نخستین اشاره‌های مرتبط با شناخت مکان‌ها را می‌توان در متون کهن ایرانی یافت.در دوران‌اسلامی به‌ویژه در سده‌های چهارم تا ششم هجری توجه به مناطق جغرافیایی، راه‌ها،… به گونه‌ای شگفت‌انگیز افزایش یافت و در این عصر بود که کتاب‌های ارزشمندی درباره عوارض طبیعی، منشا کوه‌ها، رودها و کشورها نوشته شد.
دماوند به‌عنوان شاخصه‌ای مهم از جغرافیای ایران از این نگاه دور نماند. جغرافی‌دانان به‌خوبی گنبد گیتی ایران را وصف نموده‌اند و درباره اهمیت و جغرافیای منطقه‌ای آن نگاشته‌اند. حال باید دید اندوخته‌های جغرافی‌دانان برای ما چه بوده است و چگونه به یاری ما می‌شتابد؟
دماوند، نماد سرزمینی کهن و الهام‌بخش برای بسیاری از مردم است.
سال‌ها پیش این کوه برای من فقط سوژه‌ای بکر برای عکاسی بود، اما بعد از مدتی دریافتم که کوه دماوند چگونه پیوندی عمیق بین انسان‌ها ایجاد نموده و تلاش کردم با عکس‌هایم سهمی داشته باشم در هرچه قوی تر کردن این پیوند. چراکه رسالت هر هنرمند در نهایت، تاثیر اجتماعی مثبت است.
در این کارگاه به بررسی شیوه‌های عکاسی از دماوند و تبادل تجربه خواهیم پرداخت.
دماوند بلندترین نقطه ایران است و در دوران‌های گذشته زمین‌شناسی فوران‌های متعدد داشته، اما همچنان در مقایسه با دیگر قلل آتشفشانی در البرز مرکزی و سایر نقاط ایران، پوشش گیاهی دماوند غنای بیشتری دارد.
همچنین ایزولاسیون این قله باعث شده بلحاظ تنوع زیستی، بسیاری از گونه‌های جانوری، در این منطقه اندمیک شوند.
نقش چنین قله‌های بلندی در فواصل بین عصرهای یخبندان، حفاظت از اکوسیستم برای دوران‌های بعدی نیز هست که به عنوان یک پناهگاه امن برای انواع گونه‌ها حائز اهمیت می‌گردد.
در این کارگاه می‌خواهیم به بررسی ویژگی‌های اکولوژیک دماوند، تنوع زیستی غنی و ارزش حفاظتی آن بپردازیم.
کوه دماوند به عنوان یک نماد جغرافیایی-فرهنگی-اسطوره‌ای همواره نقش پررنگی در ارتباطات بصری در ایران داشته و هرجا که نشانی از دماوند که تصویر شده، نمادی از اعتماد، سرسختی یا اعتبار در آن پنهان است.
فرم مخروطی خاص این کوه، باعث سهولت استفاده تصویری از آن شده و به سرعت، آشنایی‌زدایی بصری ایجاد می‌کند. همچنین بلندترین قله ایران و آتشفشان آسیا بودن، آن را در کلام و مفهوم، به (ترین) حوزه‌های مختلف تبدیل کرده تا جایی که استاد شجریان لقب دماوند موسیقی ایران می‌گیرد.
در این سخنرانی، از تمبر و اسکناس تا لوگوی برندها به تماشای حضور دماوند در تصویر و کلام پرداختیم.
سرفصل‌ها:
– نقش پوشش گیاهی در حفاظت از دماوند
– آشنایی با گیاهان شاخص، جذاب، کمیاب و در معرض تهدید کوهستان دماوند
– بحث و گفت‌وگو پیرامون چالش تخریب پوشش گیاهی در دامنه‌های دماوند
دماوند در اساطیر ایرانی، مرکز جهان و جایگاه میترا است.
جم در عروجی آسمانی، از دماوند به بابل می‌رود.
فریدون در روستایی نزدیک دماوند زاده می‌شود و آژیدهاگ را در دماوند اسیر می‌سازد.
فریدون در البرز، نزد پیری خردمند پرورده می‌شود و زال در البرز؛ از سیمرغ راز طبیعت می‌آموزد.
دماوند همواره با البرز همراه بوده است. ریشه‌های این کوه زیر زمین پراکنده است و قله‌اش گویی آسمان است. در شاهنامه رمز و رازی جادویی و اسرارآمیز در آن نهفته است.
در شاهنامه نخستین بشر، کیومرث در کوه به پادشاهی می‌رسد و کیخسرو، در پایان جهان از کوه به سوب حقیقت عروج می‌کند.
سرفصل‌ها:
– جایگاه محیط‌های کوهستانی در پرنده‌نگری
– پرندگان شاخص کوه دماوند
– اهمیت شناخت پرنده‌های دماوند
کوهپایه‌های دماوند، با دسترسی آسان و نزدیکی به کلان‌شهری مانند تهران، از رصدگاه‌های جذاب و پرستاره‌ای هستند که در آنها می‌توان شکوه آسمان شب را به نظاره نشست.
در این کارگاه از وضعیت آلودگی نوری، جاذبه‌های شب این مناطق و رصد آسمان با چشم غیرمسلح و همچنین با تلسکوپ در دامان دماوند خواهیم گفت و در کنار هم می‌آموزیم که حتی اگر در آغاز راه یادگیری رصد آسمان هستیم، کجا و چگونه آسمان شفاف و پرستاره را در دامان این آتشفشان باشکوه رصد کنیم.
با حضور میهمان عزیز: حسین ابراهیمی (مربی فنون بقا در طبیعت)
در این نشست شما با اصول اولیه بقا، نیازهای روان‌شناختی آن و ابزار و تجهیزات مورد نیاز جهت استقرار در طبیعت و بطور خاص؛ دماوند آشنا خواهید شد.
از دیرباز کوه نماد پیوند میان زمین و آسمان بوده است و در اسطوره‌های بیشتر ملل، نشانه‌ای از قدرت خدایان.
در باورهای کهن، قله‌ی کوه‌ها مکان قدسی و محل ارتباط با خدایان فرض می‌شده است.
در بین فرهنگ‌های ملل به بعضی از کوه‌ها قداست خاصی نسبت داده‌اند.
در کتاب مثنوی “مصیبت نامه” از عطار بزرگ ، سالک فکرت برای دستیابی به حقیقت به سراغ چهل مقام می‌رود که یکی از این مقامات « کوه » است.
سالک در گفتگو با کوه از او طلب حقیقت را می کند و کوه به سالک پاسخ می‌دهد…